Im Westen nichts Neues (2022)

Ελληνικός τίτλος: Ουδέν νεώτερον από το δυτικό μέτωπο

Πολεμικό δράμα του Netflix σε σκηνοθεσία Έντουαρντ Μπέργκερ, με τους Φέλιξ Κάμερερ, Άαρον Χίλμερ, Μόριτζ Κλάους, Ντάνιελ Μπρουλ, Τιμπώ ντε Μονταλμπέρ, Άλμπρεχτ Σους.

Ο τραγικός αγώνας για επιβίωση του νεαρού γερμανού στρατιώτη Πωλ Μπάουμερ, στα χαρακώματα του δυτικού μετώπου κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου.

Το είχα πρωτοδιαβάσει μικρός πολύ, στα "Κλασικά Εικονογραφημένα", Δημοτικό πρέπει να πήγαινα ακόμα, κι από τότε θυμάμαι την ιστορία του Έριχ Μαρία Ρεμάρκ να με στοιχειώνει. Μεγαλωμένος με μεγαλόστομα πολεμικά δράματα -ελληνικά και ξένα- και πατριωτικές σχολικές γιορτές που μιλούσαν μόνο για κακούς Γερμανούς, θυμάμαι πως με είχε σοκάρει αυτή η ξαφνική συνειδητοποίηση πως ο πόλεμος ήταν εξίσου παράλογα τραγικός και για εκείνους. Διαβάζοντας πολλά χρόνια αργότερα το μυθιστόρημα, είχα την ευκαιρία να συνειδητοποιήσω πως ο συγγραφέας, πέραν του συγκλονιστικού, ανθρωποκεντρικού δράματος που αφηγείτο, δεν είχε την παραμικρή πρόθεση να εξιλεώσει τη γερμανική πλευρά ή να ισοσταθμίσει τις δικές της απώλειες. Για τον ίδιο, φαίνεται πως ο πόλεμος δεν έχει πλευρές, δεν έχει καλούς ή κακούς, νικητές ή ηττημένους, παρά μόνο αγωνία, θάνατο, εξευτελισμό, φόβο και ταπείνωση κάθε ίχνους αξιοπρέπειας. Η ματαιότητα αυτή καθ' εαυτή του πολέμου που κάποιοι παίζουν σαν μια παρτίδα από σκάκι, αδιαφορώντας για την τύχη που θα έχουν τα πιόνια τους, αφοσιωμένοι απλά στην προσωπική τους εμμονή για τη νίκη, απεικονίζεται ιδανικά στο μυθιστόρημα, το οποίο τοποθετεί τη δράση του στο δυτικό μέτωπο, στα σύνορα με τη Γαλλία, τόπο όπου έχασαν τη ζωή τους εκατομμύρια και από τις δύο πλευρές, χωρίς ποτέ να αλλάξουν ουσιαστικά οι θέσεις τους, με τα χαρακώματα αμετακίνητα -πλην ελαχίστων εξαιρέσεων- σχεδόν για μία πενταετία. 

Μπορεί το βιβλίο να μην παίρνει θέση πέραν της πάγιας τοποθέτησής του για τη φρίκη του πολέμου, όμως από τη μία τα γεγονότα αυτά καθ' εαυτά που επέφεραν την ήττα της Γερμανίας, αλλά και οι πολιτικές ζυμώσεις στη ντροπιασμένη χώρα στα τέλη των ‘20s (τα οποία προφανώς και έλαβε υπ' όψιν του ο Ρεμάρκ) κατέστησαν το βιβλίο ιδιαίτερα αντιπαθές μεταξύ των Εθνικοσοσιαλιστών που ξεκίνησαν μια μεγάλη εκστρατεία σπίλωσης του συγγραφέα, ενώ ήταν ένα από αυτά που οι Ναζί έκαιγαν πανηγυρικά το 1933. Φαίνεται όμως πως το "Ουδέν νεώτερον από το δυτικό μέτωπο" έκανε πολύ μεγάλη εντύπωση και στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού, με το ρομαντικό και απενοχοποιημένο -τότε- Χόλυγουντ να το μεταφέρει μεγαλοπρεπώς στη μεγάλη οθόνη το 1930. Η ταινία του Λιούις Μάιλστόουν, σε παραγωγή της Universal, υπήρξε μεγαλοπρεπής και αξεπέραστα εξαιρετική όχι μόνο ως προς το μεγαλείο της αλλά πρωτίστως για την έγνοια και την αγάπη με την οποία η κάμερα σκύβει πάνω από τους ανθρώπους της. Έκτοτε όμως, το βιβλίο -παρά τη δύναμη της ιστορίας του και το έτοιμο σχεδόν σενάριο που προσφέρει- παρέμεινε στα κινηματογραφικά αζήτητα (πέραν μιας αξιοπρεπούς τηλεταινίας του 1979). Μεσολάβησε βλέπετε και ο Β' Παγκόσμιος, με τους αδιόρθωτους Γερμανούς να επαναλαμβάνονται, οπότε ήταν μάλλον λογικό η Δύση να μην ενδιαφέρεται για την πλευρά των "άλλων", καθώς οι πολεμικές ταινίες που γυρίζονταν σωρηδόν τότε είχαν να αφηγηθούν τα δικά τους κατορθώματα. Όσο για τους Γερμανούς, με δεδηλωμένες τις ενοχές τους, ουδέποτε τόλμησαν να ασχοληθούν με την περίοδο αυτή, αλλά ούτε και με αυτήν που τη διαδέχθηκε. Αυτός ήταν ο λόγος άλλωστε που "Οι ζωές των άλλων", είχαν προκαλέσει τέτοια αίσθηση, καθώς ήταν η μοναδική γερμανική ταινία που τόλμησε να ασχοληθεί με την πρόσφατη ιστορία της χώρας.

Και ξαφνικά, ήρθε το Netflix. Εν έτει 2022 παραγγέλνει για λογαριασμό του μια νέα κινηματογραφική διασκευή του έργου και μάλιστα γερμανική, την οποία και κυκλοφόρησε παγκοσμίως, αφού πρωτύτερα είχε προβληθεί στα σινεμά της Γερμανίας και των ΗΠΑ. Τη σκηνοθεσία αναλαμβάνει ο Έντουαρντ Μπέργκερ, κινηματογραφικά γνωστός μας στην Ελλάδα από το τρυφερό "Jack" του 2014, ο οποίος υπογράφει και το σενάριο, παρέα με τον Λέσλυ Πάτερσον και τον Ίαν Στόκελ. Ξαναδιαβάζοντας το βιβλίο από μια σύγχρονη οπτική, η νέα κινηματογραφική εκδοχή διατηρεί την αποστασιοποιημένη αντικειμενικότητα του Έριχ Μαρία Ρεμάρκ όμως, μολονότι παρακολουθεί την ανθρώπινη ιστορία των ηρώων της, απομακρύνεται κάπως από το ψυχόδραμα και παραδίδεται στο σινεμά του μεγαλείου και του έπους. Επηρεασμένη σαφέστατα από πρόσφατες ταινίες όπως το "1917" του οποίου δανείζεται δημιουργικά μεγάλο μέρος της αισθητικής, η σκηνοθεσία του Μπέργκερ "μοιράζεται" ανάμεσα στην εξιστόρηση των γεγονότων που σημάδεψαν τους ανθρώπους της και στο εντυπωσιακό θέαμα που μια πολεμική ταινία οφείλει να προσφέρει. Είναι πραγματικά συγκλονιστικές οι σκηνές των μαχών, με το σύνολο του καλλιτεχνικού επιτελείου της ταινίας να προσφέρει τον καλύτερό του εαυτό. Η φωτογραφία του Τζέημς Φρεντ παρουσιάζει ανάγλυφα το δράμα, με ιδανική χρήση των χρωμάτων και του γκρι, ανάλογη της ψυχοσυναισθηματικής αντίληψης της κάθε στιγμής, ενώ το μοντάζ του Σβεν Μπούντελμαν χαρίζει στην ταινία την αγωνία και το δράμα με ρυθμό απόλυτα ελεγχόμενο. Ύψιστης σημασίας ο ήχος, με μίξη και εφφέ που ταράζουν τα ηχεία και την ψυχή, δεμένος με έναν μαγικό τρόπο με την υπόκωφη και συνάμα σχολιαστική μουσική του Βόλκερ Μπέρτελμαν. Ιδανική επιλογή ο νεαρός Φέλιξ Κάμερερ για τον ρόλο του Πωλ Μπάουμερ, ο οποίος εκμεταλλεύεται το εκφραστικό πρόσωπό του και τα έντονα μάτια του, καθώς αυτά είναι που και η κάμερα αγκαλιάζει για να αναδείξει ερμηνεία, συναίσθημα και χαρακτήρα. Με ένα ensemble cast πολυάριθμο αλλά ουσιώδες σε κάθε του πέρασμα, το φιλμ μοιάζει ώρες-ώρες να χάνει τον δρόμο του, όχι όμως και την ικανότητά του να εντυπωσιάζει. 

Αυτές τις αξίες φαίνεται να αναγνώρισε και η Ακαδημία Κινηματογράφου που το τίμησε με 9 υποψηφιότητες για Όσκαρ (μεταξύ των οποίων αυτής για Καλύτερη Ταινία), όταν η αντίστοιχη ευρωπαϊκή το σνόμπαρε επιδεικτικά, τιμώντας μόνο Κομμώσεις & Μακιγιάζ και Οπτικά Εφφέ. Προφανώς ήταν πολύ υπερ-παραγωγή για τα μάτια τους, αφού τα Βραβεία τους έχουν αποκτήσει μια αμιγώς φοβική, φεστιβαλική χροιά, αλλά δεν είναι η ώρα να ανοίξω το στόμα μου. Η ταινία σάρωσε και στα BAFTA, με 7 βραβεία σε κορυφαίες κατηγορίες από τις 11 συνολικά υποψηφιότητες. Για την ιστορία, η ταινία του 1930 είχε 4 υποψηφιότητες για Όσκαρ και κέρδισε τα αγαλματάκια Καλύτερης Ταινίας και Σκηνοθεσίας.

Για περισσότερες κριτικές ταινιών, θεατρικών παραστάσεων, τηλεοπτικών σειρών και παρουσιάσεις κινηματογραφικών αιθουσών, ακολουθήστε το Cinemano στο Facebook και στο Instagram.