Grain (2017)

Ελληνικός τίτλος: Σπόρος

Μεταφυσικό δράμα επιστημονικής φαντασίας της The Match Factory, σε σκηνοθεσία Σεμίχ Καπλάνογλου, με τους Ζαν-Μαρκ Μπαρ, Έρμιν Μπράβο, Γκριγκόρι Ντομπρίγιν, Κριστίνα Φλούτουρ. 

Σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον, η φύση του πλανήτη έχει καταρρεύσει. Το χώμα είναι πλέον στέρφο, όξινες βροχές καταστρέφουν τα πάντα στο πέρασμά τους, ενώ οι βιογενετικά τροποποιημένοι σπόροι αυτοκαταστρέφονται. Οι πόλεις που έχουν απομείνει "προστατεύονται" από τις ορδές των εξαθλιωμένων κατοίκων με τεράστιους πύργους ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας, ενώ νέες ασθένειες αποδεκατίζουν τον πληθυσμό που μεταφέρεται σε τρισάθλιους καταυλισμούς έξω από τις πόλεις.

Από τα πρώτα κιόλας πλάνα της ταινίας αντιλαμβάνεσαι το σκληρό σύμπαν αυτού του κόσμου. Ένα μικρό κορίτσι, μετά από κάποια ιατρική εξέταση, δεν πληροί τις προϋποθέσεις υγείας για να παραμείνει στην πόλη και οδηγείται στην εξορία, ενώ ένα άλλο παιδί που προσπαθεί να δραπετεύσει γίνεται κάρβουνο όταν επιχειρεί να διασχίσει τον ηλεκτρομαγνητικό φράχτη. Ο ρατσισμός, πλέον, δεν είναι φυλετικός, αλλά γενετικός. Στην πόλη όπου κατοικούν άνθρωποι όλων των φυλών κυβερνούν οι επιχειρήσεις γενετικής, αυτές που όλα τα προηγούμενα χρόνια προσπαθούσαν να "σώσουν" τον κόσμο από την πείνα, τροποποιώντας του κώδικες των σπόρων, αλλοιώνοντας ταυτόχρονα τον πλανήτη, ο οποίος εκδικήθηκε με μια άνευ προηγουμένου οικολογική καταστροφή. Ένας επιστήμονας, ο Έρολ Έριν, που εργάζεται σε αυτήν τη μεγάλη πολυεθνική, μαθαίνει για τη διατριβή του Σεμίλ Ακμάν, ενός προκατόχου του, ο οποίος είχε απολυθεί λόγω των "εξτρεμιστικά" ρομαντικών του θέσεων που είχαν κριθεί ως επιστημονικά ανεδαφικές. Όταν ο Έριν εντοπίζει τον Ακμάν κάπου στις Νεκρές Γαίες, ξεκινά ένα επικίνδυνο ταξίδι για να τον προσεγγίσει και να του ζητήσει τη βοήθειά του, ενώ ταυτόχρονα και εν αγνοία του, ξεκινά μια κατάβαση στο ίδιο του το είναι. 

Με αφορμή αυτήν την ιστορία επιστημονικής φαντασίας (αλλά και επικίνδυνα ρεαλιστικής εν δυνάμει πραγματικότητας), ο Σεμίχ Καπλάνογλου στήνει μια ταινία εσωτερικής και πνευματικής αναζήτησης που ταυτόχρονα συναρπάζει μέσα στη γαλήνη της. Αγωνιώδες, εφιαλτικό, ουμανιστικό και ταυτόχρονα οικουμενικό, το φιλμ αναπαριστά εξαίσια το περιβάλλον του με την υπέροχη ασπρόμαυρη φωτογραφία του Τζάιλς Νάτγκενς που απεικονίζει όσο τίποτα το σκοτεινό μέλλον και την γκριζάδα αυτής τη στέρφας γης (ενώ, φαντάζομαι, περισώζει και την παραγωγή από την αναγκαιότητα εύρεσης μιας αρμονικής χρωματικής παλέτας αυτού του κόσμου). Εδώ το ασπρόμαυρο δεν είναι απλά στυλιστική επιλογή άνευ ουσίας. Είναι αναγκαιότητα και δημιουργική ολοκλήρωση αυτού του σκοτεινού -κυριολεκτικά- σύμπαντος που σε συνδυασμό με τα τοπία που κόβουν την ανάσα (εξαιρετική έρευνα έχει γίνει για τον εντοπισμό των τοποθεσιών όπου έγιναν τα γυρίσματα) απεικονίζουν ένα πραγματικά αλλόκοσμο σύμπαν, τόσο ρεαλιστικό, όμως, που γίνεται ακόμα πιο εφιαλτικό. Εξαιρετική σημασία έχει δοθεί και στους ήχους του φιλμ, τους οποίους έχει σχεδιάσει ο Ράινερ Χέες και δένουν απόλυτα με τη μουσική του Μουσταφά Μπιμπέρ, ο οποίος, μακριά από μελωδικά μοτίβα, είναι σαν να δίνει με τις νότες του φωνή στην ίδια τη Γη. 

Αν κάτι θαυμάζεις σε τούτο εδώ το φιλμ, είναι πως όλα έχουν η θέση τους και εξυπηρετούν τόσο την αφήγηση όσο και το όραμα (κυριολεκτικά) του σκηνοθέτη. Ακόμα και το αξάν στα αγγλικά (καθώς ουδείς εκ των ηθοποιών είναι αγγλόφωνος) εδώ δεν με ενόχλησε ποσώς, αφού είναι σαφώς διατυπωμένο πως τα σύνορα των χωρών έχουν πέσει και πως όλοι ζουν παντού (και οι "μιασμένοι" στην εξορία). Μοναδική μου ένσταση μια σεναριακή φιλαρέσκεια που εντοπίζεται στη δεύτερη πράξη, όταν οι οπτικοί συμβολισμοί (μολονότι υπέρ-αρκετοί) συμπληρώνονται αναίτια από φράσεις-τσιτάτα που φαντάζουν φλύαρες κοινοτοπίες και μετατρέπουν σε τύπου τζεντάι Γιόντα τη μεσσιανική φιγούρα του καθηγητή. Παρ' όλα αυτά, έρχεται το σύνολο και καλύπτει τις όποιες διαλογικές ατέλειες, καθώς είναι τόσο δυνατές οι εικόνες και το όλο σύμπαν του φιλμ που σε καθυποβάλουν.

Ο Ζαν-Μαρκ Μπαρ ως ο πραγματιστής Έρολ Έριν που ξαφνικά ανακαλύπτει έναν άλλο κόσμο, μοιάζει να γερνάει από την αρχή μέχρι το τέλος της ταινίας, με έναν ρόλο που απαιτεί να πάρει την ταινία επάνω του -ακόμα και οι αμηχανίες του συνάδουν με το δέος έναντι του οποίου βρίσκεται ο χαρακτήρας του. Κυρίαρχη φιγούρα στο φιλμ είναι αυτή του αγνοούμενου επιστήμονα, που τον ενσαρκώνει με μια απέραντη εσωτερική πραότητα ο Έρμιν Μπράβο, δίνοντας σπίθα και χαμόγελο στο βλέμμα του, μολονότι κάποιες φορές -όπως ανέφερα νωρίτερα- δεν τον βοηθά το σενάριο.

Ταινία με ουσιαστική σκέψη, προβληματισμό και ουμανιστική φιλοσοφία, μπλεγμένη με κεφάλαια του Κορανίου, ο "Σπόρος" είναι ένα πανανθρώπινο δράμα με φιλοσοφικές προεκτάσεις που δρα καταλυτικά μέσα στην κινηματογραφική αίθουσα, παρασύροντας τον θεατή στο σύμπαν του, έργο αγωνίας και ποίημα ταυτόχρονα. Η κατάβαση προς το εσώτερο είναι γίνεται ένα με το χώμα που πατάμε και μας γεννάει, σε αναζήτηση αυτού του σπόρου που θα γεννήσει τον Άνθρωπο από την αρχή.