I am not your negro (2016)

Ελληνικός τίτλος: Δεν είμαι ο νέγρος σου

Ντοκυμανταίρ σε σκηνοθεσία Ραούλ Πεκ και με αφήγηση του Μόργκαν Φρήμαν, βασισμένο στα ανολοκλήρωτα δοκιμιακά γραπτά του συγγραφέα και διανοητή Τζέημς Μπώλντουιν. 

Γεννημένος στο Χάρλεμ το 1924, o Μπώλντουιν βίωσε από πρώτο χέρι τον ρατσισμό εναντίον των μαύρων, οπότε και εγκαταλείπει τις ΗΠΑ στην ηλικία των 24 ετών και εγκαθίσταται στο Παρίσι, τρία χρόνια μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, μια πόλη και μια χώρα όπου μπορούσε να ζήσει χωρίς να τον καθορίζει το χρώμα της επιδερμίδας του, όπως είχε πει ο ίδιος. Ανήσυχο πνεύμα από μικρό παιδί, με έμφυτο ταλέντο στον λόγο, ο Τζέημς Μπώλντουιν δεν άργησε -από τα εφηβικά του κιόλας χρόνια- να αμφισβητήσει τη χριστιανική εκκλησία για την υποκρισία της, έχοντάς την γνωρίσει πολύ καλά αφού σε αυτήν είχε αναζητήσει διέξοδο για να αντιμετωπίσει την κακοποίηση που δεχόταν από τον θετό πατέρα του. 

Ερωτηθείς πολύ αργότερα από τον ηγέτη του Έθνους του Ισλάμ για τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις, ο Τζέημς Μπώλντουιν δήλωνε "Δεν είμαι τίποτα. Είμαι συγγραφέας". Μολονότι έζησε μέχρι το τέλος του στη Γαλλία, επέστρεψε στις ΗΠΑ το 1957, χρονιά που το νομοσχέδιο για τα πολιτικά δικαιώματα συζητείτο στο Κογκρέσο. Δραστήριος πολιτικά και κοινωνικά, το 1963 ήταν το πρόσωπο του Κινήματος για τα Πολιτικά Δικαιώματα. Μαύρος, άθεος και ομοφυλόφιλος, ο Μπώλντουιν υπήρξε το κόκκινο πανί για το FBI που από τα 1960 μέχρι τις αρχές των '70s είχε συγκεντρώσει 1.884 σελίδες στον φάκελό του. Στις εμφανίσεις του σε συγκεντρώσεις αλλά και στην τηλεόραση διατύπωνε τις ιδέες του για την ισότητα, αρνούμενος ο ίδιος τον όρο του ακτιβιστή, εμμένοντας περισσότερο στην άποψη του Μάλκολμ Χ που υποστήριζε πως αν κάποιος είναι πολίτης, δεν χρειάζεται να πολεμήσει για τα πολιτικά δικαιώματα ενός πολίτη. Παράλληλα, αρνείτο τον όρο "επανάσταση" σε ό,τι αφορούσε το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα, αντ' αυτού το θεωρούσε ως "τον πιο πρόσφατο ξεσηκωμό των σκλάβων". 

Πριν από τον θάνατό του, τέλη του 1987, ο Μπώλντουιν δούλευε επάνω σε ένα νέο βιβλίο που είχε ονομάσει "Remember this house", με απομνημονεύματα από τις συναντήσεις του με τις ηγετικές μορφές του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα, Μέντγκαρ Έβερς, Μάλκολμ Χ και Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Το ανολοκλήρωτο χειρόγραφο που αποτελείτο μόλις από 30 σελίδες υπήρξε πηγή έμπνευσης του σκηνοθέτη Ραούλ Πεκ για την ταινία, απαιτώντας δουλειά μιας ολόκληρης δεκαετίας ώστε να μπορέσει να διαβάσει και να ολοκληρώσει τρόπον τινά το ύστατο έπος του Μπώλντουιν.

Κι εδώ αρχίζουν τα καλά. Διότι, μπορεί η φιγούρα του συγγραφέα να δεσπόζει με το μεγαλείο της και το πνεύμα της, είναι όμως η ταινία του Ραούλ Πεκ που ξεχωρίζει στη συγκεκριμένη περίπτωση και υπερβαίνει τα όρια ενός καλού και ενδιαφέροντος ντοκυμανταίρ. Για να σας το κάνω πιο απλό: Δεν πρόκειται μόνο περί ενός εξαιρετικού ντοκυμανταίρ. Πρόκειται περί εξαιρετικού σινεμά! 

Ξεχάστε ό,τι αντίστοιχο έχετε δει σχετικά με το θέμα του ρατσισμού στις ΗΠΑ και τα πολιτικά δικαιώματα των εγχρώμων. Ο Πεκ δεν οπτικοποιεί απλά το χειρόγραφο του Μπώλντουιν. Του δίνει ζωή, του δίνει πνοή και το μετατρέπει σε ένα συναρπαστικό, συγκλονιστικό και διασκεδαστικό (ναι, διασκεδαστικό!) κινηματογραφικό ταξίδι, χωρίς ίχνος διδακτισμού. Χρησιμοποιώντας ως ρότα για αυτό το ταξίδι τα χειρόγραφα του Μπώλντουιν που ακούγονται από τη φωνή του Μόργκαν Φρήμαν, σε μια ήπιων τόνων, σχεδόν ουδέτερη, αλλά καταλυτικά ανθρώπινη ερμηνεία, ο δημιουργός της ταινίας συγκεντρώνει ένα απίστευτου πλούτου υλικό για να πλάσει στην οθόνη ένα ολόκληρο σύμπαν της εποχής εκείνης. Συνεντεύξεις του συγγραφέα, ειδησεογραφικά πλάνα αρχείου, εικόνες εποχής από τις πόλεις όπου διαδραματίζεται η δράση παντρεύονται αρμονικά και με κινηματογραφικό μεγαλείο με αποσπάσματα κινηματογραφικών ταινιών και τηλεοπτικών σήριαλ της εποχής, και άλλα χίλια μύρια καλούδια που περνάνε τόσο αναίμακτα αλλά και τόσο αποτελεσματικά το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο των χρόνων εκείνων όσο τίποτα.

Το σενάριο που υπογράφει ο σκηνοθέτης και το μοντάζ της Αλεξάντρα Στράους που συνδέουν τις ατελείωτες ώρες πρωτογενούς υλικού, έχει ως τελικό αποτέλεσμα μια αδυσώπητα αληθινή και συναρπαστική κινηματογραφική εμπειρία που μέσα στα 93 της λεπτά καταπιάνεται με θέματα οικουμενικά και αδυσώπητα. Ο σφιχτός ρυθμός που δεν χαλαρώνει ποτέ κλιμακώνει σταδιακά την αφήγηση με τόση ειλικρίνεια, ψυχή και ταλέντο που όχι μόνο μένεις καρφωμένος στην καρέκλα σου αλλά κάποιες στιγμές ξεχνάς ότι αυτό που βλέπεις είναι ταινία τεκμηρίωσης. Κι αυτή είναι η μαγεία που εμφυσά ο Πεκ στην ταινία, πως μολονότι τα γεγονότα έχουν συμβεί και είναι -σε άλλους πολύ, σε άλλους λίγο- γνωστά, εσύ τα παρακολουθείς με κομμένη την ανάσα και περιμένεις να δεις τι θα συμβεί στη συνέχεια.

Με διακριτά "κεφάλαια" στην αφήγηση και το γέλιο του κοινού που παρακολουθεί τα γυρίσματα του talk show όπου συμμετέχει ο Μπώλντουιν να εναλλάσσεται με εικόνες φρικαλεότητας, βίας και εξευτελισμού των εγχρώμων, η ταινία είναι μια αλλόκοτη χορογραφία μίσους, λεπτής ειρωνείας και χιούμορ, μια διαρκής κόντρα ανάμεσα στη θεωρία και την πραγματικότητα και πάνω απ' όλα ένα διαρκές χθες που ζει ακόμα αλώβητο στο σήμερα. Ναι, η ταινία δεν αφηγείται απλά γεγονότα που έληξαν. Μιλάει για το σήμερα που βιώνουμε όλοι, χωρίς να το δείχνει, χωρίς να το αναφέρει καν. Χρειάζεται η στοιχειώδης νοημοσύνη ενός ροδάκινου για να αντιληφθεί πανεύκολα κανείς πως τίποτα απολύτως δεν έχει αλλάξει. Η συμπεριφορά μας μόνο, κι αυτή εξαιτίας του καθωσπρεπισμού και του ευ φέρεσθαι, τα οποία χρησιμοποιούμε ως περιτύλιγμα της "φιλελεύθερης" και "ανοιχτόμυαλης" ιδεολογίας μας. Όμως, πέρα από οποιαδήποτε νομοθεσία χειραφέτησης και αναγνώρισης ίσων δικαιωμάτων, "νέγροι" υπάρχουν ακόμα και σήμερα. Διαφορετικά, δεν θα χρειαζόταν να νομοθετήσουμε για τα δικαιώματα κανενός, έτσι δεν είναι;