The square (2017)

Ελληνικός τίτλος: Το τετράγωνο

Ευφυέστατη σατιρική κωμωδία σε σκηνοθεσία Ρούμπεν Όστλουντ, με τους Κλάες Μπανγκ, Ελίζαμπεθ Μος, Ντόμινικ Γουέστ, Κρίστοφερ Λαίσε, Τέρρυ Νόταρυ. 

Ο έφορος του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης "Ex-Royal" βρίσκεται σε δημιουργικό πυρετό καθώς προετοιμάζουν τη νέα τους μεγάλη έκθεση, "Το τετράγωνο". Ένα τυχαίο περιστατικό, όμως, η άριστα σκηνοθετημένη κλοπή του κινητού και του πορτοφολιού του καταμεσής του δρόμου, αλλάζει άρδην τα δεδομένα και ρίχνει τον Κρίστιαν σε μια περιπέτεια χωρίς επιστροφή. 

Κωμωδία με θέμα τη σύγχρονη τέχνη από τη Σουηδία; Σας ακούγεται κάπως οξύμωρο; Κι όμως, ναι! Η ταινία είναι ΚΑΙ κωμωδία ΚΑΙ πραγματεύεται με άριστο τρόπο τον κόσμο της σύγχρονης τέχνης ΚΑΙ αποτελεί άριστο δείγμα κοινωνικού σχολίου για τη Σουηδία του σήμερα. Θα επιμείνω στο θέμα της κωμωδίας, αφού κατ' εμέ είναι και το πιο σημαντικό στοιχείο της ταινίας: κατορθώνει να σε κάνει να γελάσεις. Αβίαστα!. Στην κατάμεστη (άλλο θετικό στοιχείο αυτό) αίθουσα που την παρακολούθησα, υπήρξαν φορές που το γέλιο των συνθεατών μου κάλυπτε τον ήχο της ταινίας. Κι αυτό το γέλιο ήταν τόσο παρήγορο, ειλικρινά. Παρήγορο για το μέλλον του σινεμά (και δη του ευρωπαϊκού), παρήγορο για το πόσο ανοιχτόμυαλη μπορεί να είναι σήμερα μια ταινία, παρήγορο ακόμα και για το κατά πόσο το κοινό είναι έτοιμο να δεχτεί, να απολαύσει και να ψυχαγωγηθεί (με την πλήρη έννοια του όρου) με μια ταινία το θέμα της οποίας, όπως και να το κάνουμε, ξενίζει.

Η κωμωδία, όμως, εδώ έρχεται και αγκαλιάζει τον όρο στο βαθύ του νόημα, στην ουσία της αρχαίας ελληνικής κωμωδίας θα τολμούσα να πω, αφού προκαλεί μεν το γέλιο, αλλά ταυτόχρονα σοκάρει και σε κάνει να προβληματιστείς αν είναι σωστό να γελάς, την ώρα ακριβώς που γελάς. Κι αν αυτό δεν είναι το πιο σημαντικό σε μια κωμωδία, τότε δεν ξέρω τι άλλο θα μπορούσε να είναι. Μόνο που για να συμβούν όλα αυτά, πρέπει ως θεατής να πας παρθένος. Αδιαφορήστε για όσα διαβάσατε αλλού, αδιαφορήστε πλήρως για όσα γράφω εγώ εδώ. Τίποτα από όσα σας λένε ή σας λέω δεν έχει την παραμικρή σημασία. Το θέμα είναι το "κλικ", αυτή η μαγική στιγμή που η ταινία σε κάνει δικό της και σε παίρνει μαζί της τόσο ξεδιάντροπα που είσαι έτοιμος να δεις, να ακούσεις και να περιμένεις τα πάντα.

Με τον σκηνοθέτη να υπογράφει και το σενάριο, λόγος και εικόνα γίνονται ένα και η ταινία αποκτά μια τέτοια συμπαγή φόρμα που τίποτα δεν είναι ξένο σώμα. Ναι, υπάρχουν κάποιες σκηνές που ξενίζουν, που στα μάτια κάποιων θα φαντάξουν ψεύτικες ή δήθεν. Προς υπεράσπισή τους θα σας θυμίσω ότι η ταινία σατιρίζει/σχολιάζει/καυτηριάζει την μπίζνα της σύγχρονης τέχνης. Σιγά μην δεν είχε δηθενιές και υπερβολές. Κι αυτή είναι η μαγεία της. Η ιστορία με το θέμα γίνονται ένα και παρέα τους ο σκηνικός διάκοσμος που θυμίζει γεωμετρική σύγχρονη ζωγραφική. Πέραν των πλάνων μέσα στο μουσείο, τα κάδρα της ταινίας (Φρέντρικ Βένζελ, ο διευθυντής φωτογραφίας) μοιάζουν με κάδρα που εκτίθενται σε μουσεία ή γκαλερί (όταν δείτε την ταινία, θυμηθείτε με στις σκηνές στο κλιμακοστάσιο της πολυκατοικίας, για παράδειγμα). Η μουσική (Όλα Φλότουμ) κινείται στους ίδιους δρόμους, με αυτήν την πειραγμένη εκδοχή του Άβε Μαρία να στροβιλίζεται παιχνιδιάρικα και να εναλλάσσεται με δυνατά και εκκωφαντικά μπιτ. 

Και έπειτα, είναι οι ηθοποιοί/χαρακτήρες του έργου. Ξεκινώντας από τους β' ρόλους, η Ελίζαμπεθ Μος ΕΙΝΑΙ η δήθεν ανοιχτόμυαλη δημοσιογράφος επί θεμάτων σύγχρονης τέχνης που έχει μάλιστα για κατοικίδιο μια μαϊμού. Πολύ hype, cool, άνετη και μοντέρνα, άντρα να νοικοκυρευτεί ψάχνει στην ουσία και έχει τόσο χαμηλή αυτοεκτίμηση που καίγεται να μάθει αν ο Κρίστιαν προσποιήθηκε μαζί της οργασμό. Ο Ντόμινικ Γουέστ, στον ρόλο ενός διακεκριμένου εικαστικού, αποτελεί μάθημα συγγραφής ενός β' ρόλου. Εμφανίζεται σε δύο σκηνές μόνο, και αυτές είναι αρκετές για να καταλάβεις τα πάντα γι' αυτόν. Κι ερχόμαστε στο κεφάλαιο Κλάες Μπανγκ, του πρωταγωνιστή της ταινίας, η ερμηνεία του οποίου είναι τόσο δουλεμένη, τόσο συναρπαστική, τόσο συνολική που κρέμεσαι από πάνω του, ενώ την ίδια στιγμή ενδεχομένως τον λυπάσαι για το τι πέρασε στα γυρίσματα ώστε να βγει η κάθε σκηνή έτσι. 

Unpolitically correct ή politically uncorrect, το Τέτράγωνο ίσως δεν είναι μια ταινία για όλους. Αυτό, όμως, δεν έχει να κάνει με την ταινία αυτή καθ' εαυτή, αλλά με εμάς που στεκόμαστε απέναντί της. Είναι το κατά πόσο εμείς είμαστε διατεθειμένοι να μπούμε στο τριπάκι της και να παρασυρθούμε στη διαδρομή της, χωρίς αυτό να μας κάνει καλύτερους ή χειρότερους θεατές, γνώστες ή μη, καλλιεργημένους ή όχι. Ίσα-ίσα. Ως τίμιο έργο τέχνης, δεν μπορεί να αρέσει σε όλους. Όμως, είμαι σίγουρος, πως και αυτοί που δεν τους άρεσε σίγουρα πήραν κάτι μαζί τους μετά τους τίτλους τέλους. Κι αυτό είναι που μετράει.